همهی ما برای یک بار هم که شده، نام این ماده شیمیایی(اسید فسفریک) را در کتابهای شیمی دبیرستان خواندهایم و با فرمول شیمیایی آن تقریباً آشنا هستیم. فرمول شیمیایی فسفریک اسید (H3PO4) میباشد. که یک اسید ضعیف است، و نمونه خام آن از سنگهای فسفات استخراج میشود. این محصول گاهی با نام ارتو فسفریک اسید نیز شناخته میشود. اسید فسفریک به دلیل ویژگیهای خاصی که دارد و همچنین به علت وجود عنصر فسفر در ساختار خود، عمدتاً برای تولید کودهای کشاورزی به منظور بهبود وضعیت خاک و افزایش کیفیت محصولات زراعی کاربرد دارد.
فرمول شیمیایی فسفریک اسید چگونه است؟
به طور کلی فسفریک اسید(phosphoric acid) با فرمول شیمیایی (H3PO4)حاوی یک اتم فسفر، چهار اتم اکسیژن و سه اتم هیدروژن میباشد. که در هنگام تماس با فلزات، گاز هیدروژن اشتعالزا تولید میکند. و در صورت آتش سوزی، اکسیدهای فسفر خطرناک و خورنده تولید میکند. جالب است بدانید که فسفریک اسید ضعیف اگر به شکل محلول در آید، به یونهای فسفات و فسفیت تبدیل میشود.
کاربرد اسید فسفریک اسید در کودهای کشاورزی
یکی از مهمترین کاربردهای اسید فسفریک اسید در ساخت کودهای کشاورزی میباشد. که تقریباً ۹۰% کودهای کشاورزی را شامل میشود. همچنین فسفر یکی از عناصر ضروری برای رشد گیاهان به شمار میرود. فسفاتهای آلی ترکیباتی هستند که انرژی لازم برای بیشتر واکنشهایی که در سلولهای زنده اتفاق میافتند را مهیا میکنند؛ بنابراین خاکهای غنی با کودهای فسفاتی رشد گیاهان را بالا میبرند. افزایش غلظت فسفات در سطح آبها همچنین رشد گیاهان آبزی را بالا میبرد.
فواید کودهای دارای فسفریک اسید در کشاورزی
- موجب جذب و تبدیل انرژی خورشیدی به مواد مورد نیاز گیاه میشود.
- برای انجام فتوسنتز در گیاه ضروری است.
- رشد ریشه را افزایش میدهد.
- مقاومت گیاه را در برابر عوامل گوناگون بالا میبرد.
- کیفیت و سرعت محصول دهی گیاه را افزایش میدهد.
- موجب بهبود تشکیل گل و دانه در گیاه میگردد.
- استحکام ساقه و شاخهها را بالا میبرد.
- تولید مثل گیاه را افزایش میدهد.
- فتوسنتز (تبدیل انرژی) را فعال میکند.
- اسیدهای نوکلئیک، پروتئینها و آنزیمها را میسازد.
- ساقهها را تقویت میکند.
- تشکیل گل و تولید بذر را بهبود میبخشد.
- یکنواختی محصول را ترویج میکند.
- به بلوغ زودتر گیاهان کمک میکند.
- توانایی تثبیت نیتروژن حبوبات را تسهیل میبخشد.
چرا وجود فسفر در کشاورزی ضروری است؟
محصولات کشاورزی علاوه بر آب و نور خورشید به کودهای مقوی نیز نیاز دارند. اگرچه ما گاهی اوقات فقط آبیاری میکنیم، اما خاک موجود در خاک پر از مواد مغذی لازم برای سبزیجات است. اما این عرضه محدودیتی هم دارد و آن زمانی است، که باید از اسید فسفریک در کشاورزی استفاده کنیم، زیرا منبع بسیار غنی نیتروژن است. علاوه بر این، پرمصرفترین کود برای افزودن فسفر به محصول است.
لازم به ذکر است که استفاده از اسید فسفریک کشاورزی در مراحل اولیه رشد گیاه برای تقویت ریشه زایی و گلدهی بسیار مهم است. با این حال، مقادیری به اندازه باورهای رایج لازم نیست. هنگامی که سبزی متوجه کمبود فسفر میشود، شروع به تولید اسیدهای آلی مانند سیترات یا مالات میکند.
معایب ترکیب شیمیایی فسفریک اسید چیست؟
- به دلیل خاصیت اسیدی، در هنگام استفاده یا حمل و نقل به اقدامات خاصی نیاز دارد، زیرا خورنده است.
- توجه به کیفیت محصول در هنگام خرید، نکته ای است که حتما باید به آن توجه شود. زیرا در برخی مواقع اسید فسفریک اثری در کف ظروف بر جای میگذارد.
- چون فقط فسفر دارد،اگر به تنهایی استفاده شود، فایده ای برای گیاه ندارد. حتما باید با سایر مواد مغذی مانند: نیتروژن و پتاسیم مخلوط شود.
- نیاز به کنترل در مورد استفاده از آن در هیدروپونیک دارد، زیرا محلول تزریق شده ممکن است بیش از حد اسیدی شود که در نهایت روی ریشه گیاهان تأثیر میگذارد.
- نباید روی خاکهای اسیدی استفاده شود، زیرا باعث اسیدی شدن بیش از حد خاک میشود.
- با محلولهای قلیایی، سولفاتها و کلسیم ناسازگار است.
- اسید فسفریک در کشاورزی گزینه خوب و مؤثری در تهیه محلولهای مایع اسیدی است. زیرا انحلال یک عنصر جامد مورد نیاز نیست و هیچ خطری برای مسدود شدن فضای داخلی سیستمهای آبیاری وجود ندارد. اگرچه باید با احتیاط رفتار شود، اما راه حل مناسبی برای کشاورزان است.
آیا اسید فسفریک کود خوبی است؟
اسید فسفریک خاصیت خورندگی دارد، بنابراین نمیتوانیم آن را مستقیماً روی گیاهان استفاده کنیم. با این حال، میتوان از آن برای سنتز کودهای دیگر استفاده کرد. کودهای فسفاته به آن دسته از کودهای کشاورزی گفته میشود که برای رشد گیاه به خاک کشاورزی اضافه میشود و از این طریق مواد غذایی مورد نیاز گیاه به ویژه فسفر در اختیار آن قرار میگیرد.
تفاوت اسید فسفریک و اسید فسفر در گیاهان
به طور کلی هر دو اسید فسفریک (H3PO4) و اسید فسفر (H3PO3) مواد شیمیایی ضروری در کشاورزی برای تولید محصول هستند. و در شرایط رشد طبیعی گیاه، هر دو تجزیه میشوند و به صورت آنیونهای مربوطه، فسفات و فسفیت وجود دارند. تفاوت روشنی بین این دو ترکیب شیمیایی کشاورزی وجود دارد: اول اینکه منبع مغذی فسفر برای گیاهان ضروری است و دومی به کنترل اپیدمیهای کشاورزی اوومیستها کمک میکند.
فسفات و فسفیت در داخل گیاه معادل نیستند. اسید فسفریک یا فسفات نمیتواند به عنوان اسید فسفر یا فسفیت عمل کند و بالعکس. از آنجایی که فسفیتها سیستمیک هستند و در گیاهان بسیار پایدار هستند، نباید به طور مکرر از آنها استفاده شود. برای کمک به تأخیر در توسعه اومیستهای مقاوم به فسفیت، باید مراقب جایگزینی یا مخلوط کردن فسفیت با سایر قارچ کشهای مؤثر بود.
به طور کلی فسفر یک ماده مغذی ضروری برای رشد گیاه است، اما جذب آن از خاک میتواند دشوار باشد و یک عامل محدودکننده مهم در دستیابی به عملکرد مطلوب در کشاورزی باشد.
کاربرد دیگر اسید فسفریک مورد استفاده در کشاورزی
یکی دیگر از کاربردهای اسید فسفریک اسید در کشاورزی، اینست که تقریباً ۸۰ درصد اسید فسفریک تولید شده در تولید کود مورد استفاده قرار میگیرد. همچنین به عنوان افزودنی و طعم دهنده در خوراک دام و طیور استفاده میشود. اگر رفتار اسید فسفریک مایع پس از ادغام با خاک به گونهای باشد که در ناحیه ریشه نفوذ کند، در غیر این صورت به اندازه کودهای فسفات خشک، در ایجاد پاسخ مطلوب گیاه کارآمد باشد. همچنین فسفر مادهای حیاتی برای رشد و سلامت گیاهان است.
انواع کودهای شیمیایی حاوی فسفریک اسید
کودهای DAP
این نوع کود فسفاته رایج ترین کود مورد استفاده در جهان است. دلیل محبوبیت این کود، ارزش غذایی بالا و خواص فیزیکی ایده آل آن است. DAP منبع عالی فسفر و نیتروژن است. این کود حاوی عناصر نسبتاً مناسبی از فسفر و نیتروژن برای گیاهانی مانند گندم، جو، میوه ها و سبزیجات است. تقاضای جهانی برای این نوع کود فسفاته حدود 30 میلیون تن در سال است.
کودهای NPK
کودها حاوی درصد بالایی از نیتروژن، فسفر و پتاسیم هستند. علاوه بر این سه ماده غذایی، این کودها حاوی مواد فرعی دیگری مانند آهن، روی، منگنز، مس، بور و منیزیم نیز هستند. اگر بخواهیم استفاده از اسید فسفریک را در تولید کودهای فسفاته کامل مثال بزنیم، بدون شک کودهای NPK اولین و مهمترین آنها خواهند بود. تقاضای جهانی برای این کود حدود 20 میلیون تن در سال برآورد شده است.
کود MAP
مونو آمونیوم فسفات یا MAP با محتوای فسفات بالا و مقدار بهینه نیتروژن در آب محلول است. به راحتی در آب حل می شود و برای آبیاری قطره ای و محلول پاشی کود مناسب است.
کود TSP
سوپر فسفات تریپل (سه گانه) یا TSP یک کود شیمیایی با محتوای فسفر بیش از 40 درصد است. این فسفر را به عنوان پنتوکسید فسفر نیز اندازه گیری می کنند.
نتیجهگیری
با توجه به آنچه در این مقاله خواندیم، کاربرد اسید فسفریک در کشاورزی از جنبه های مختلف بررسی شد. در واقع، بدون اسید فسفریک در کشاورزی ، هیچ موجود زندهای نمیتوانست وجود داشته باشد. امروزه بیشتر خاکهای کشاورزی با مشکل کمبود فسفر و در نتیجه کاهش تولید محصول مواجه هستند، در حالی که در برخی مناطق فسفر اضافی وجود دارد. البته مشکل کمبود فسفر خاک با کشت مداوم و فرسایش خاک تشدید میشود.
بنابراین استفاده از اسید فسفریک در کشاورزی یک گزینه عالی برای تقویت گیاهان و دریافت محصولات بیشتر از آنها است. جالب است بدانید که یکی از مهمترین کاربردهای اسید فسفریک اسید در ساخت کودهای کشاورزی میباشد. که تقریباً ۹۰% کودهای کشاورزی را شامل میشود. همچنین فسفر یکی از عناصر ضروری برای رشد گیاهان به شمار میرود.